روش های صحیح کود دادن به خاک و سبزی جات و اثرات آن

روش صحیح کود دادن به خاک و گیاه - کود های شیمیایی

برای آشنایی با انواع کود های شیمیایی این مطلب را بخوانید 

خب دوستان، در مباحث قبلی با کود های مورد نیاز برای کاشت سبزی آشنا شدیم، حالا در این پست به روش های صحیح کود دادن می پردازیم که اهمیت این موضوع ، در نحوه ی رشد گیاهان و سبزیجات یک امر حیاتی است.  

با آن که مقدار و نوع توصیه شده اهمیت زیادی دارد، روش و موقع مصرف کود شیمیایی نیز از اهمیت به سزایی برخوردار است . کود بایستی طوری و موقعی به خاک داده شود که حداکثر استفاده را به گیاه برساند. این موضوع ایجاب میکند که روش مصرف کود با توجه به نوع کود و گیاه معین شود. ذیلا  روش های مصرف کودهای شیمیایی را شرح خواهیم داد. 

الف) پخش در تمام سطح :

 

در این روش کود به وسیله دست یا ماشین به طور یکنواخت در تمام سطح مورد نظر، قبل از کاشت پخش می شود. معمولا  توصیه می شود پس از آن ، کود توسط شخم متوسط به زیر خاک برده شود. به خصوص در هوای گرم زیر خاک کردن کود ضروری است . چون حرارت هوا ممکن است باعث تبخیر و تلفات کود شود.

کودهای فسفری و پتاسی را بایستی حتماً در تمام موارد با شخم به منطقه استفاده ریشه رسانید. زیرا این کودها به خصوص در خاک های رسی به کندی حرکت میکنند و در صورتی که در سطح بمانند، نمی توانند مورد استفاده گیاه قرار گیرند. این طریقه کودپاشی بیشتر برای محصولاتی که بذرپاشی آن ها هم به طریق پخش در تمام سطح است انجام می شود.

 

 

ب) نواری یا خطی :

 

در این روش کود شیمیایی به صورت نواری به فاصله ٥-٢ سانتیمتر کنار بذر (در یک طرف یا دو طرف) و ٥-٢ سانتیمتر عمیق تر از بذر قرار داده می شود. در سطح محدود و برای کارهای آزمایشی می توان کود را با دست به صورت نواری به خاک داد، ولی در زراعت های گسترده این کار فقط با ماشین امکان  پذیر است .

 

 

• فواید این روش شامل :

 

١- این روش به خصوص درمورد مصرف کودهای فسفره و پتاسه که در خاک تثبیت می شوند حائز اهمیت است . زیرا کود در نزدیکی ریشه قرار گرفته و بیشتر جذب گیاه شده و کمتر تثبیت می شود.

٢- علف های هرز کمتر از کودها استفاده میکنند.

٣- مواد غذایی نزدیک ریشه است ، بنابراین سریع تر و کامل تر مورد استفاده قرار میگیرند.

 

 

• معایب این روش کمتر از روش پخش در تمام سطح است و عبارتند از:

 

١- نزدیکی مقدار زیادی کود به ریشه به خصوص در مناطق خشک باعث سوزاندن گیاه می شود.

٢- ریشه گیاه به طرف منطقه کود داده شده گرایش پیدا کرده و فقط در این منطقه متمرکز می شود.

این روش کوددهی برای سبزی ها و گیاهانی که به صورت خطی کشت می شوند مفید است .

 

 

 ج) چال کود:

 

این روش بیشتر برای درختان استفاده می شود. در اینجا جهت آشنایی با این روش مختصری مطلب را شرح می دهیم .

ابتدا در یک سوم قسمت انتهایی سایه انداز درختان چاله هایی به قطر و عمق حدوداً ٤٠ سانتیمتر حفر میکنند. سپس کود دامی و کود شیمیایی را با هم مخلوط کرده و درون چاله می ریزند. در صورت نشست چاله ها بعد از آبیاری این چاله ها مجدداً به همان ترتیب پر می شوند.

 

 

  

چ) کانال کود:

 

این روش هم برای کود دهی باغات استفاده می شود. به این ترتیب که بعد از مشخص شدن محل ردیف ها، به کمک بیل مکانیکی کانال هایی به عرض ١٠٠ سانتیمتر و به عمق ١٢٠ سانتیمتر احداث میکنند. به طوری که خاک ٥٠ سانتیمتر سطح را جداگانه یک طرف و ماججبقی خاک را در طرف دیگر کانال می ریزند. سپس ٣٠ سانتیمتر عمق خاک را با خار و خاشاک ، خرده های چوب ، شاخه و برگ درختان و... پر میکنند. ١٠٠-٨٠ تن کود حیوانی در هکتار را با ٥٠ سانتیمتر خاک سطحی مخلوط نموده و داخل کانال ریخته می ریزند. نهایتاً کانال پر شده و نهال های مورد نظر را میکارند.

 

 

 

ح) محلول پاشی :

 

محلول پاشی یا تغذیه برگی جهت کاهش مصرف کودهای شیمیایی و خطرات زیست محیطی آن ها، روش مناسبی است . علاوه بر آن با تغذیه برگی می توان عناصر غذایی را در اسرع وقت در اختیار گیاه قرار داد. در این روش عناصر غذایی بدون دخالت مسائل و مشکلات خاک ، مستقیماً در اختیار شاخه ، برگ و میوه قرار میگیرند. زیرا چنانچه می دانید خاک های آهکی ایران به دلیل pH بالا ، آهک فراوان و مصرف بیش از اندازه کودهای فسفاته در گذشته ، قادر به جذب عناصر کم مصرف به میزان کافی نیستند. در چنین مواقعی محلول پاشی مؤثرتر و با صرفه تر از مصرف کلات ها است .

 

 

زمان و مقدار محلول پاشی  

 

ازت :

 

از اوره جهت محلول پاشی می توان استفاده کرد. مقدار قابل توصیه برای محلول پاشی اوره ١٠ - ٥ در هزار در هکتار است . (١٠- ٥ کیلوگرم اوره را در ١٠٠٠ لیتر آب حل کرده و در سطح یک هکتار عمل محلول پاشی انجام می شود). زمان محلول پاشی اوره در درختان میوه قبل یا پس از گل و یا پس از برداشت محصول زمانی که برگ ها سبزند، در محصولات زراعی هنگام رشد سریع و به هنگام رشد و نمو دانه ها و در سبزیجات و گل های زینتی در هنگام رشد سریع آنهاست . اوره را می توان با سموم و کودهای مایع دیگر مخلوط نمود.

 

لازم به ذکر است نیتراتی که در روز جذب گیاه می شود تحت تأثیر نور، دما و انرژی حاصل از فتوسنتز، درداخل گیاه به پروتئین تبدیل می شود. این روند در شب به دلیل کاهش شدید فعالیت های سنتزی گیاه به شدت کاهش می یابد و موجب تجمع نیترات در گیاه می شود که درصورت خورده شدن توسط انسان ، عوارض و بیماری هایی از جمله تنگی نفس و سرطان دستگاه گوارش را به وجود می آورد. این موضوع به ویژه در مورد سبزی های خوردنی حائز اهمیت است .

 

  

فسفر:

 

برخلاف ازت ترکیبات فسفری تقریباً نامحلول بوده و به راحتی از نیمرخ خاک شسته نمی شوند. در مواقع مشاهده علائم کمبود جهت رفع سریع کمبود می توان ١٠-٧ کیلوگرم فسفات آمونیوم را در هزار لیتر آب حل کرده و در یک هکتار محلول پاشی کرد.

 

 

 

آهن :

 

برای رفع کلرور ناشی از آهک فعال در خاک ، محلول پاشی آهن کلاته  یا سولفات آهن دو یا چند بار در طول فصل رشد توصیه می شود. محلول پاشی با سولفات آهن به مقدار ٥ درهزار در هکتار مناسب است .

 

  

روی :

 

جهت رفع سریع کمبود روی از محلول پاشی سولفات روی به میزان ٣-٢ کیلوگرم در هزار لیتر آب به اضافه یک کیلوگرم آهک مرده ، جهت یک هکتار می توان استفاده کرد.

 

 

 

منگنز:

 

محلول پاشی سولفات منگنز به مقدار ٥ در هزار برای محصولات زراعی و باغی قابل توصیه است و بهترین زمان مصرف یک ماه پس از سبز شدن گیاه است .

 

  

مس :

 

غلظت محلول پاشی مس ، پنج کیلوگرم سولفات مس در هزار لیتر آب به علاوه یک کیلوکرم آهک است . از آنجا که سولفات مس به شدت اسیدی است و مصرف تنهای آن باعث سوزش برگ ها می شود، افزودن آهک الزامی است .

 

 

بور:

 

در مناطقی که میزان بور آب کشاورزی بالا ست نیازی به محلول پاشی بور نیست . مقدار قابل توصیه ٦-١ کیلوگرم اسید بوریک در هزار لیتر آب است .

 

 

توصیه های فنی هنگام محلول پاشی

 

- محلول پاشی در مناطق گرم باید در صبح زود یا در هنگام عصر نزدیک غروب آفتاب صورت گیرد تا مؤثرتر باشد.

 

- بهترین درجه حرارت محیط هنگام محلول پاشی درجه حرارت کمتر از ٢٩ درجه سانتیگراد است .

 

- بهتر است پس از محلول پاشی ، آبیاری مزرعه و یا باغ انجام گیرد.

 

- بهتر است سرعت باد در موقع محلول پاشی پائین باشد.

 

- pH محلول های تهیه شده حتماً کنترل شود و محدوده آن ها بین ٨-٦ باشد.

 

 

• جهت اطلاع  از اختلاط پذیری این کودها با سموم به روش زیر عمل کنید:

 

لیوان کوچکی از کود با غلظتی که در نظر است تهیه و در لیوان دیگری سم مورد نظر را با غلظت قابل مصرف فراهم آورید. سپس محتویات دو لیوان را روی هم بریزید. اگر مایع جدید، تغییر رنگ داد یا ایجاد رسوب کرد؛ این کود با سم مورد نظر قابل اختلاط نخواهد بود و اگر تغییر در رنگ یا تولید رسوب صورت نگرفت اختلاط مشکلی ندارد.

 

 

کوددهی همراه با آبیاری

 

این روش بیشتر در اراضی کشاورزی که آبیاری آن توسط سیستم های تحت فشار انجام می شود، صورت میگیرد. راندمان مصرف کود در این روش بسیار بالا است و خاص کودهای کاملا محلول و اراضی با بافت سبک می باشد.

در این روش کود ازته از منابع نیترات آمونیوم ، اوره و سولفات آمونیوم و کود فسفاته از منابع اسید فسفریک یا فسفات آمونیوم و کودهای پتاسه از منابع نیترات پتاسیم و کلرور پتاسیم قابل استفاده است . البته کودهای مربوط به عناصر کم مصرف نیز با نظریه متخصصین تغذیه در این روش قابل استفاده می باشد.

 

به منظور جلوگیری از تلفات کود و شستشوی آن توصیه می شود که میزان کود مورد نیاز گیاه در دفعات آبیاری تقسیط شود و نیز در ساعت اول و آخر آبیاری کود مصرف نشود. زیرا چنانچه از ابتدای آبیاری تزریق کود انجام شود ممکن است شسته شده و از دسترس گیاه خارج شود. از طرفی شستشوی سیستم آبیاری پس از تزریق محلول کودی برای جلوگیری از هر گونه آسیب به سیستم از جمله خوردگی و گرفتگی ضروری می باشد.

 

 

اثرات و نشانه های کمبود مواد غذایی

 

خاک حاصلخیز پس از کشت های مداوم و استحصال دیگر توانایی قبل را نداشته و قدرت باروری خود را از دست می دهد . این مشکل در گیاهان نمو پیدا خواهد کرد و نشانه های کمبود برخی از مواد مورد نیاز در گیاهان ، به شکل تغییر رنگ ، تغییر رشد و میوه دهی و .. نمایان خواهد شد .

 

در ادامه به برخی از کمبود های خاک از لحاظ مواد آلی و اثرات آن در گیاهان می پردازیم :

 

 

ازت :

 

از بین رفتن رنگ سبز گیاه و زردی در برگ های مسن از علائم کمبود ازت است . رنگ  پریدگی کامل سطح برگ و خزان زودرس از نشانه های کمبود ازت است . در زمان کمبود، ریشه ها بیش از ساقه ها رشد و توسعه می یابند. در ادامه کمبود، رشد ریشه ها نیز متوقف ، رنگ ان ها قهوه ای شده و می میرند. در حبوبات (نخود، لوبیا و...) کمبود ازت باعث چروکیدگی و یا کوچک شدن دانه می شود. لازم به ذکر است که کمبود ازت بیشتر در خاک های شنی و خاک های فاقد مواد آلی دیده می شود.

 

 

فسفر:

 

از علائم آن کاهش رشد ریشه و ساقه ، ضعیف شدن بوته ها، ریزش برگچه ها و پیچیدگی برگ ها به طرف پشت می باشد. که در ادامه برگ ها کم رنگ و تدریجاً متمایل به ارغوانی می شوند. کاهش محصول ، تأخیر در مرحله بلوغ گیاه و به تعویق افتادن بازدهی از علایم کمبود فسفر است .

 

 

کلسیم :

 

علائم با مرگ نقاط رشدی گیاه از برگچه های انتهایی شروع و به تدریج به صورت مسری به رنگ قهوه ای کم رنگ به برگ های بعدی و خوشه های گل و همچنین ساقه ها تسری می یابد و در نهایت قسمت گل گاه (نوع میوه ) میوه های در حال رشد می پوسد.

 

کمبود کلسیم باعث کلفت و چوبی شدن ساقه گیاه و تأخیر در رشد رویشی شده ، در ادامه نوک ریشه ها مرده و در بخش های مرده ، قسمت های غده مانندی تشکیل می شود. برگ های جوان کلروزه ولی برگ های مسن سبز هستند.

 

 

پتاسیم :

 

این عنصر باعث سهولت در انتقال مواد غذایی در بخش های مختلف گیاه می شود. در کمبود پتاسیم ابتدا حاشیه برگ های میانی و مسن حالت زردی به خود گرفته و به طرف بالا و داخل می پیچند. در ادامه برگ ها قهوه ای سوخته شده ، کمبود تمام برگ های جوان را نیز در بر  میگیرد و رنگ سبز آن ها متمایل به آبی تیره می شود. سطح میوه ها به صورت لکه های سبز و زرد رنگ در میی آید. ساقه ها باریک ، چوبی و سفت شده ، در طول رگبرگ ها خال هایی ایجاد می شود. به تدریج بافت های گیاه خراب شده و می میرند.

 

 

منیزیم :

 

این عنصر جزء عناصر پر مصرف محسوب شده و کمبود آن ابتدا در برگ های مسن دیده می شود. به این ترتیب که برگ های مسن رنگ پریده شده ، در حالی که رگبرگ ها سبز باقی می مانند. به تدریج برگ ها ترد و شکننده شده و حاشیه آن ها به طرف بالا می پیچد. در ادامه نواحی کلروتیک قهوه ای شده و می میرند. کمبود این عنصر در خاک های شنی و خاک ها غنی از پتاسیم شدیدتر است .

 

 

گوگرد:

 

کمبود گوگرد، در ابتدا مشابه کمبود ازت است . به طوری که برگ های زیرین سبز متمایل به زرد شده و ریشه ها توسعه یافته ولی قطرشان کم می شود. ساقه ها سفت و باریک ولی به طور غیر طبیعی نازک و طویل می شوند.

 

 

منگنز:

 

تغییر رنگ ابتدا در برگ های جوان دیده می شود. به طوری که برگ ها زرد و رگبرگ ها سبز باقی می مانند. در ادامه در سطح برگ ها لکه های مواجی دیده می شود که به صورت نقاط مرده و سوخته در می آیند. کمبود منگنز در خاک های با pH بالا بیشتر دیده می شود.

 

 

روی :

 

این عنصر ابتدا باعث زردی برگ های جوان و کوچک شدن سطح برگ می شود. به تدریج برگ ها به طرف داخل می پیچد. از آنجا که این عنصر عامل زایشی در گیاه می باشد، مطمئناً کمبود آن باعث کاهش گل دهی و نهایتاً کاهش عملکرد می شود.

 

مولیبدن :

 

کمبود مولیبدن مانند پتاسیم و منیزیم در برگ های مسن ظاهر می شود. به نحوی که برگ های مسن دارای لکه های موجی شکل شده و رگبرگ ها سبز باقی می مانند. برگ های تازه و  جوان ابتدا سبز بوده ، اما پس از رشد لکه دار می شوند.

نواحی پف کرده و کلروزه (کلروزه به حالت زردی برگ و نکروزه به حالت سوختگی برگ گفته می شود) از علائم کمبود این عنصر است که با گذشت زمان سوختگی این نواحی و حاشیه برگ ها نیز به آن اضافه می شود.

 

 

مس :

 

رنگ برگ ها سبز مایل به آبی و به تدریج سفید (حالت سفیدی و براتی ) می شود. از دیگر علائم کمبود این عنصر کم مصرف ، از دست رفتن استحکام برگ ها و ساقه های گیاه ، کاهش رشد شاخه ها و ریشه و کاهش گل دهی است . کمبود این عنصر در خاک های حاوی مواد آلی زیاد، بیشتر محسوس است .

 

 

آهن :

 

با کمبود این عنصر در بافت های جوان تغییر رنگ دیده می شود. به طوری که قسمت های پائینی برگ های جوان در ابتدا زرد شده ، به تدریج این زردی تمام سطح برگ را فرا میگیرد. در حالی که رگبرگ ها همچنان سبز باقی می مانند.

ضمن اینکه ساقه ها نیز در همین حوالی زرد می شوند. معمولا  کمبود آهن با سوختگی بافت همراه نیست . کمبود آهن در خاکهای حاوی کود نپوسیده و خاک های دارای  pHهای بالا دیده می شود.

 

 

بور:

 

کمبود بور باعث روشن شدن رنگ برگ های جوان ، خنثی شدن ساقه و مرگ جوانه انتهایی و نقاط رشدی می شود. به تدریج با رشد جوانه های جانبی ، نوک شاخه ها به صورت مسطح درآمده و گیاه انبوه به نظر می رسد. در مراحل بعدی ، برگ ها در رگبرگ های میانی تر شکننده می شوند. در نباتاتی مانند چغندر، شلغم ، تربچه و... که ریشه های غده ای تولید میکنند، کمبود روی باعث ایجاد نواحی چوب پنبه ای تیره رنگ می شود. به طور کلی در اثر کمبود این عنصر، میوه کاملا نمی رسد و دارای بافت مرده می شود. به طور کلی کمبود عناصری چون روی ، منگنر و آهن با تغییر رنگ در برگ های جوان نمایان می شود و کمبود عناصری چون پتاسیم ، منیزیم و مولیبدن با تغییر رنگ در برگ های مسن شناخته می شود. در کمبود ناشی از کلسیم و بور بافت های در حال رشد ریشه و ساقه بیشتر آسیب می بینند و ندرتاً علائم کمبود و آسیب ناشی از آن در بافت های مسن دیده می شود.

 

در هر صورت به محض مشاهده علائم کمبود عناصر غذایی می توان با توجه به بافت خاک ، میزان و نوع کود مصرفی در دفعات قبل ، برنامه تناوب و حاصلخیزی خاک نسبت به کمبود عناصر با استفاده از انواع کودها اقدام کرد. نکته قابل ذکر اینکه ؛ در مصرف کودها به خصوص کودهای شیمیایی بایستی دقت شود، زیرا مصرف افراطی کودهای شیمیایی نه تنها باعث ازدیاد برخی عناصر در خاک و بر هم خوردن تعادل در جذب سایر عناصر می شود، بلکه موجب بالا رفتن املاح  خاک نیز میگردد. که هر کدام از این ها، تبعات مربوط به خود را خواهند داشت.